عملکرد سیستم هورمونی

سیستم هورمونی یکی از مهمترین سیستم‌های بدن انسان است که به کنترل بسیاری از فرآیندهای حیاتی مانند رشد، تکامل، متابولیسم و تنظیم فعالیت‌های ذهنی کمک می‌کند. این سیستم شامل غده‌های تولیدکننده هورمون مانند هیپوفیز، تیروئید، آدرنال، تخمدان و غدد هیپوتالاموس است که با افزایش یا کاهش ترشح هورمون‌ها، عملکرد بدن را کنترل می‌کنند.

در این مقاله از مجله اینترنتی ضدایکس به بررسی عملکرد سیستم هورمونی می‌پردازیم. در ابتدا، به شرح دقیق عملکرد هر یک از غده‌های تولیدکننده هورمون پرداخته و نحوه تنظیم ترشح هورمون‌ها توسط سیستم عصبی و همچنین بازخورد منفی و مثبت در این فرآیند را توضیح می‌دهیم.

در ادامه، به تأثیر تغییرات در سطح هورمون‌ها بر روی عملکرد بدن مانند رشد، تولید مثل، تنظیم سطح قند خون و غیره پرداخته و بررسی می‌کنیم که چگونه عدم تعادل در سطح هورمون‌ها می‌تواند به اختلالات بدنی منجر شود.

در نهایت به شرح روش‌های تشخیصی برای شناسایی نقصان در عملکرد سیستم هورمونی و نیز روش‌های درمانی مانند داروها و درمان هورمونی می‌پردازیم.

امیدواریم که با مطالعه این مقاله، خوانندگان علاوه بر افزایش دانش خود درباره سیستم هورمونی، با اهمیت عملکرد صحیح آن آشنا شوند.

عملکرد سیستم هورمونی

سیستم هورمونی یکی از اصلی‌ترین سیستم‌های تنظیمی در بدن است که با تولید هورمون‌ها، فرایندهای زیادی در بدن را کنترل می‌کند. این سیستم شامل غده‌هایی مانند پیوند، تیروئید، پاراتیروئید، تخمدان و تستوسترون (در مردان) و غده هیپوفیز در مغز است که با همکاری و تعامل با سیستم عصبی، فرآیندهای متعددی را در بدن تنظیم می‌کنند.

عملکرد هورمون‌ها بسیار پیچیده است و به نحوه تولید، ترشح، انتقال و اثرگذاری آن‌ها بستگی دارد. هورمون‌ها می‌توانند به صورت مستقیم بر روی سلول‌ها تأثیر بگذارند و یا از طریق تغییر سطح گیرنده‌های سلولی، با ایجاد تغییرات در فعالیت سلولی، تأثیر بگذارند.

عملکرد هورمون‌ها در بسیاری از فرایندهای بدنی شامل تنظیم متابولیسم، رشد و تکامل بدن، تنظیم سطح قند خون، تنظیم فعالیت جنسی، تنظیم فعالیت روحی و روانی و غیره است. به عنوان مثال، هورمون تیروئید تنظیم سطح متابولیسم بدن را کنترل می‌کند، هورمون رشد تأثیر بر رشد و تکامل بدن دارد و هورمون اینسولین سطح قند خون را تنظیم می‌کند.

همچنین، اختلالات در سیستم هورمونی ممکن است باعث بروز بیماری‌های مختلف شود. به عنوان مثال، کاهش ترشح هورمون اینسولین می‌تواند منجر به بروز دیابت شود .

غده اندامی است که موادی را تشکیل می دهد و این مواد را در محیط آزاد می کند. به عنوان مثال، غدد بزاقی بزاق را تشکیل می دهند. برخی از غدد هورمون تولید و آزاد می کنند. به این غدد اندام های غدد درون ریز نیز گفته می شود. غدد هورمون ها را مستقیماً در جریان خون ترشح می کنند.

اینها برخی از اندام ها و سلول های تولید کننده هورمون بدن هستند:

• غده هیپوفیز و هیپوتالاموس
• غده صنوبری
• غده تیروئید
• غدد پاراتیروئید
• کلیه ها
• غدد فوق کلیوی
• تخمدان ها و بیضه ها
• سلول های دستگاه گوارش
• غده های آدرنال در بالای کلیه‌ها
• غده های لنفاوی
• غده های تیموس
• غده های پانکراس
• غده های هپاتیک (کبد) و چند غده دیگر.

غده هیپوفیز سایر غدد را کنترل می کند

غده هیپوفیز به عنوان مرکز اصلی سیستم هورمونی سایر غده ها را کنترل و تنظیم می‌کند. در قسمت زیرین مغز در یک گودال کوچک در استخوان های جمجمه قرار دارد. غده هیپوفیز هورمون هایی تولید می کند که بر سایر غدد بدن برای تولید هورمون تأثیر می گذارد. به این ترتیب غده هیپوفیز نحوه تشکیل هورمون های بدن را کنترل می کند.

غده هیپوفیز شامل دو قسمت پیشی (anterior) و پسی (posterior) است. قسمت پیشی غده هیپوفیز هورمون‌هایی را تولید می‌کند که بر روی سایر غده‌های داخلی بدن تأثیر می‌گذارد و با تنظیم تولید هورمون‌های آن‌ها فعالیت‌های مختلف بدن را کنترل می‌کند.

به عنوان مثال، هورمون‌های ترشحی از قسمت پیشی غده هیپوفیز، هورمون رشد، هورمون فشارخون، هورمون لاکتوژن، هورمون ایپوپروتئین و هورمون فولیکوستیم را شامل می‌شود که هر کدام بر روی یکی از غده‌های داخلی بدن تأثیر مثبت یا منفی می‌گذارند. در نتیجه، غده هیپوفیز به عنوان مرکز کنترل سیستم هورمونی بدن، نقش بسیار مهمی در حفظ تعادل داخلی و سلامت بدن ایفا می‌کند.

هیپوتالاموس اطلاعات را از مغز به غده هیپوفیز می فرستد

هیپوتالاموس به عنوان یک قسمت از مغز، اطلاعات را از مغز به غده هیپوفیز ارسال می‌کند. هیپوتالاموس در بالای مغز و در زیر تغییراتی از توالی بینایی، محلول نخاعی، هیپوکامپ و آمیگدال قرار دارد و بخشی از سیستم عصبی مرکزی است. این قسمت از مغز شامل گروهی از سلول‌های عصبی است که به شکل مخروطی در قسمت پایینی هیپوتالاموس قرار گرفته‌اند و به صورت مستقیم با غده هیپوفیز در ارتباط هستند.

هیپوتالاموس می‌تواند با تولید هورمون‌هایی که به صورت مستقیم به غده هیپوفیز ارسال می‌شوند، فعالیت غده هیپوفیز را تنظیم کند. علاوه بر این، هیپوتالاموس می‌تواند از طریق سیگنال‌های عصبی به غده هیپوفیز فرمان‌های لازم را ارسال کند و تولید هورمون‌های مورد نیاز بدن را تنظیم کند. به طور کلی، هیپوتالاموس و غده هیپوفیز در کنترل فرایندهای مختلف در بدن، از جمله رشد، تنظیم فشار خون، تنظیم شیردهی، تولید هورمون‌های جنسی و تنظیم تولید هورمون‌های مختلف در سایر غده‌های بدن، نقش مهمی دارند.

هورمون هایی که در غده هیپوفیز تشکیل می شوند

در غده هیپوفیز، انواع مختلفی از هورمون ها تشکیل می شود:

هورمون رشد

اکسی توسین (Oxytocin) یک هورمون هیپوفیز خلفی است که به صورت طبیعی در غده هیپوفیز لوب پسی در مغز تولید می‌شود. این هورمون برای برقراری ارتباطات اجتماعی و عاطفی اهمیت زیادی دارد و در بسیاری از فرایندهای بیولوژیکی بدن نقش دارد.

تأثیرات اکسی توسین شامل کاهش استرس، افزایش ایمنی بدن، تنظیم فشار خون و ضربان قلب، تنظیم میزان سطح گلوکز در خون و کنترل میزان ترشح هورمون‌های استروژن و تستوسترون می‌شود.

همچنین، اکسی توسین در رابطه با رفتارهای اجتماعی و رابطه دوستانه نقش دارد. این هورمون می‌تواند حساسیت به احساسات دیگران را بالا ببرد و در برقراری ارتباطات عاطفی و میل به نزدیکی فیزیکی نیز مؤثر است.

علاوه بر این، در زنان، اکسی توسین در فرایندهایی مانند ولادت نوزاد و شیردهی نقش مهمی دارد. این هورمون باعث ایجاد انقباضات رحم و آماده شدن برای زایمان می‌شود و پس از زایمان ترشح شیر از پستان را تحریک می‌کند.

اندورفین ها

اندورفین بر میل به خواب، خوردن و نوشیدن تأثیر می گذارد. این می تواند از طریق خنده، استرس، فعالیت بدنی، رابطه جنسی و عشق و موارد دیگر ترشح شود. اندورفین ها می توانند باعث ایجاد احساس سلامتی جسمی مانند شهوت و شادی شوند. استرس را کاهش می دهد، سیستم ایمنی را تقویت می کند، با افسردگی مقابله می کند، بهبود جراحات و زخم ها را بهبود می بخشد، فشار خون را کاهش می دهد، برای عملکرد روده مفید است و بر نحوه تنظیم دمای بدن تأثیر می گذارد.

پرولاکتین

پرولاکتین بر غدد پستانی سینه تأثیر می گذارد. این هورمون برای رشد غدد پستانی در دوران بارداری و توانایی تولید شیر پس از زایمان ضروری است.

پرولاکتین یک هورمون پروتئینی است که توسط غده هیپوفیز در مغز تولید می شود. علاوه بر این، پرولاکتین به صورت کمی در بدن زنان در طول دوران بارداری نیز توسط غده هیپوفیز ترشح می شود. وظیفه اصلی پرولاکتین تنظیم تولید و ترشح شیر در زنان پس از زایمان است. این هورمون همچنین در مردان و زنان نقش در تنظیم سطح هورمون های جنسی دارد و می تواند بر روی تکامل و عملکرد سیستم ایمنی و تنظیم سطح آب و الکترولیت در بدن تأثیر بگذارد. برخی از عوارض پرولاکتین بالا شامل تنش، افسردگی، نارسایی تخمدان و نقص در تولید مثل در مردان است.

هورمون ضد ادرار، ADH

هورمون محرک تیروئید، TSH

هورمون TSH بر غده تیروئید تأثیر می گذارد تا هورمون تیروکسین تولید کند که متابولیسم بدن را تنظیم می کند.

غده صنوبری

غده تیروئید و غدد پاراتیروئید

غده تیروئید یکی از اصلی‌ترین غده‌های داخلی بدن است و در پشت گردن و در نزدیکی بند پلاتیسما قرار دارد, در واقع غده تیروئید در جلوی نای، زیر حنجره قرار دارد. این غده مسئول تولید هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری‌یودوتیرونین (T3) می‌باشد که نقش مهمی در کنترل متابولیسم و فعالیت بدن دارند.

غدد پاراتیروئید، چهار غده کوچکی هستند که در پشت گردن قرار دارند و هورمون پاراتورمون را تولید می‌کنند. هدف اصلی هورمون پاراتورمون، کنترل سطح کلسیم در بدن است. این هورمون با افزایش آزادسازی کلسیم از استخوان، افزایش جذب کلسیم از روده و کاهش دفع کلسیم از کلیه‌ها، باعث افزایش سطح کلسیم خون می‌شود.هورمون تیروئید تیروکسین متابولیسم بدن را تنظیم می کند.

غدد فوق کلیوی

پانکراس سطح قند خون را کنترل می کند

پانکراس (لوزالمعده) یکی از اعضای مهم سیستم اندوکرین در بدن انسان است که در تولید هورمون های مختلفی نقش دارد. یکی از وظایف مهم این غده، کنترل سطح قند خون در بدن است. برای این منظور، پانکراس دو نوع سلول خاص دارد: سلول های آلفا که گلوکاگون را تولید می کنند و سلول های بتا که اینسولین را تولید می کنند. گلوکاگون از مجرای خونی به سایر اعضا و بافت های بدن منتشر می شود و سطح قند خون را افزایش می دهد. انسولین به عنوان یک هورمون کاهنده سطح قند، با کاهش سطح گلوکز در خون کمک می کند تا بافت های بدن به گلوکز نیاز خود برسند. به طور کلی، پانکراس از طریق تولید این دو هورمون، سطح قند خون در بدن را تنظیم می کند.

تخمدان ها و بیضه ها هورمون های جنسی تولید می کنند

بله، تخمدان ها در زنان و بیضه ها در مردان هورمون های جنسی تولید می کنند. در زنان، تخمدان ها هورمون های استروژن و پروژسترون را تولید می کنند که برای تنظیم دوره قاعدگی، باروری و حفظ بارداری ضروری هستند. در مردان، بیضه ها هورمون تستوسترون را تولید می کنند که برای تنظیم عملکرد جنسی، تولید اسپرم و اندام های تناسلی مردانه ضروری است.

استروژن

استروژن یکی از هورمون‌های جنسی موجود در بدن زنان است که در تنظیم توانایی های جنسی و عملکرد تناسلی نقش دارد. این هورمون به طور طبیعی توسط تخمدان ها ترشح می شود، اما در بعضی از موارد ممکن است توسط بافت چربی، پوست و گلودرد نیز تولید شود. استروژن ها به دو صورت اصلی، یعنی استروژن بتا و استروژن الف تقسیم می شوند که به طور معمول در بیشتر عملکردهای بدنی، نقش مهمی ایفا می کنند. هورمون استروژن باعث افزایش توده استخوان و حفظ سلامت قلب، کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان و کاهش علائم پس از انقطاع قاعدگی می شود.

از دوران بلوغ، استروژن در مردان و زنان شروع به تشکیل می کند. استروژن مرد در بیضه ها و همچنین در بافت چربی تشکیل می شود. استروژن زن عمدتاً از تخمدان ها می آید. در زنان، تشکیل استروژن به وجود تخم‌هایی که می‌توانند بالغ شوند، بستگی دارد.

یک تا دو هفته قبل از قاعدگی سطح استروژن کاهش پیدا میکند و مقدار استروژن پس از شروع قاعدگی دوباره شروع به افزایش می کند.در یائسگی، استروژن به سطح پایینی کاهش می یابد.

تستوسترون

تستوسترون یک هورمون جنسی مردانه است که توسط تستیکول تولید می‌شود. این هورمون نقش بسیار مهمی در تنظیم و حفظ سلامتی جنسی مردانه و رشد بافت های مرتبط با جنسیت در بدن دارد. تستوسترون همچنین برای حفظ کلیه عملکردهای فیزیولوژیک بدن از جمله تقویت استخوان ها، افزایش عضلات و حفظ سلامت پوست و مو مفید است.تستوسترون برای رشد آلت تناسلی، کیسه بیضه و بیضه ها ضروری است.

در پسران، میزان تستوسترون در دوران بلوغ افزایش می یابد و میزان تستوسترون معمولاً در 25 سالگی به بالاترین حد خود می رسد. تا پایان عمر، تستوسترون به شکل گیری ادامه می دهد اما در سنین کمتر از 40 سالگی معمولاً هر سال مقدار تستوسترون خون کمی کاهش می یابد.

پروژسترون

پروژسترون یک هورمون استروئیدی است که در تخمدان ها در زنان و در بخش Leydig در مردان تولید می‌شود. عمده وظیفه پروژسترون در زنان، پشتیبانی از بارداری و نگهداری جنین است. پروژسترون باعث رشد اندام تناسلی زنان، تنظیم چرخه قاعدگی، رشد و تقویت رحم و رشد پستان می‌شود. در مردان نیز پروژسترون از طریق تبدیل تستوسترون به دست می‌آید و در تنظیم عملکرد غدد تناسلی و تنظیم سطح تستوسترون نقش دارد.

هورمون هایی که در کلیه ها تشکیل می شوند