دیابت بارداری یکی از مشکلات شایع در زنان باردار است که می‌تواند برای مادر و جنینش اثرات جدی داشته باشد. در این حالت، سطح گلوکز خون زن باردار بالاتر از حد معمول است که ممکن است منجر به بروز مشکلات مانند زایمان زودرس، بزرگی جنین، عفونت‌های ادراری و نیز افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع دو در آینده شود.
اگرچه علت دقیق دیابت بارداری هنوز مشخص نیست، اما چاقی، تاریخچه خانوادگی دیابت، سن بالاتر، تحمل گلوکز خون کم و عدم فعالیت بدنی از جمله عوامل خطرزا برای ابتلا به این بیماری محسوب می‌شوند.
در این مقاله از مجله اینترنتی ضدایکس به بررسی علائم، تشخیص و درمان دیابت بارداری پرداخته خواهد شد. همچنین، راه‌های پیشگیری از بروز این بیماری و تأثیرات آن بر سلامتی مادر و جنین نیز به صورت جامع بررسی خواهد شد.
دیابت بارداری چیست؟
دیابت بارداری به این معنی است که بدن قادر به تولید انسولین کافی در دوران بارداری نیست. کمبود انسولین باعث افزایش بیش از حد سطح قند خون می شود.
علائم دیابت بارداری
علائم دیابت بارداری در بسیاری از موارد شبیه به علائم دیابت نوع دو هستند. با این حال، در بسیاری از موارد علائم دیابت بارداری خفیف و یا ناشناخته می‌مانند. به همین دلیل، برخی زنان باردار ممکن است نتوانند این بیماری را به‌طور دقیق تشخیص دهند. در زیر به برخی از علائم دیابت بارداری اشاره می‌شود:
- احساس بی‌حالی، خستگی و ضعف
- عدم تحمل به غذاهای شیرین
- افزایش تعریق
- سردرد و سرگیجه
- بی اشتهایی یا افزایش شدید اشتها
- ادرار کردن بسیار فراوان
- خشکی دهان و بی‌خوابی
- تغییرات بینایی
- تنگی نفس و درد در قفسه سینه
اگر شما به هر یک از این علائم دچار هستید، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید تا میزان قند خون شما بررسی شود. به علت اینکه علائم دیابت بارداری به‌طور کامل خود را نشان نمی‌دهند، پزشک شما ممکن است پیشنهاد دهد که آزمایش قند خون را در هر مرحله‌ای از بارداری انجام دهید.
روش‌های تشخیص دیابت بارداری
روش‌های تشخیص دیابت بارداری عبارتند از:
- آزمایش آزمایش قند خون:
آزمایش قند خون برای تشخیص دیابت بارداری انجام می‌شود. این آزمایش نشان می‌دهد که میزان قند خون شما در چه حالتی است. در صورتی که میزان قند خون بیشتر از میزان معمول باشد، پزشک می‌تواند دیابت بارداری را تشخیص دهد.
- آزمایش تحمل گلوکز:
در این آزمایش، ابتدا میزان قند خون شما اندازه‌گیری می‌شود. سپس شما یک مقدار گلوکز می‌خورید و بعد از یک ساعت دوباره میزان قند خون شما اندازه‌گیری می‌شود. اگر میزان قند خون شما بعد از خوردن گلوکز بیشتر از حد معمول باشد، احتمال دارد دیابت بارداری داشته باشید.
- آزمایش آزاد ژلاتینی حاوی هموگلوبین A1c:
در این آزمایش، سطح هموگلوبین A1c (HbA1c) شما اندازه‌گیری می‌شود. HbA1c نشان دهنده میانگین قند خون شما در چند ماه گذشته است. در صورتی که سطح HbA1c بیشتر از حد معمول باشد، احتمال دارد دیابت بارداری داشته باشید.
- آزمایش ادرار:
در صورتی که دیابت بارداری درمان نشود، این بیماری ممکن است به بیماری نفروپاتی (افتادگی عملکرد کلیه) منجر شود. آزمایش ادرار می‌تواند نشان دهنده وجود این بیماری باشد.
تشخیص دیابت بارداری بسیار مهم است، زیرا این بیماری در صورت درمان نشدن می‌تواند خطرات جدی برای مادر و جنین ایجاد کند. در مواردی که دیابت بارداری درمان نشود، این بیماری ممکن است به بیماری نفروپاتی (افتادگی عملکرد کلیه) منجر شود و باعث مشکلات کلیوی در مادر و جنین شود.
آزمایش‌های تشخیصی معمولاً در آغاز بارداری و در هفته‌های بعدی به‌صورت مرتب انجام می‌شوند. برای تشخیص دقیق دیابت بارداری، پزشک ممکن است برای شما ترکیبی از آزمایش‌ها را انجام دهد و نتایج آنها را با هم مقایسه کند. در صورتی که تشخیص دیابت بارداری قطعی شده باشد، پزشک شما باید برنامه درمانی مناسب را برای کاهش میزان قند خون شما و کاهش خطرات آن برای شما و جنین تدوین کند. به عنوان مثال، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که تغذیه‌ای سالم و فعالیت‌های ورزشی را دنبال کنید و در مواردی از داروهایی برای کنترل قند خون استفاده کنید.
درمان دیابت بارداری
درمان دیابت بارداری به منظور کنترل سطح قند خون در بارداری صورت می‌گیرد. درمان دیابت بارداری به دو صورت دارویی و غیردارویی انجام می‌شود. در بیشتر موارد، درمان غیردارویی در مرحله اول انتخاب می‌شود و در صورت عدم کنترل مناسب قند خون، داروهایی مانند انسولین ممکن است برای درمان استفاده شود.
روش‌های غیردارویی شامل تغییر در رژیم غذایی و ورزش است. درمان غیردارویی به منظور کاهش سطح قند خون، به توصیه‌هایی مانند مصرف غذاهای کم‌چرب و با اندازه‌گیری دقیق مقدار قند در داخل آن، مصرف غذاهای پرفیبر و سبزیجات و محصولات شیری کم چرب و انجام فعالیت‌های ورزشی ملایم به منظور کاهش نیاز به انسولین و کنترل قند خون بیشتر تأکید دارد.
در صورتی که کنترل قند خون با روش‌های غیردارویی به خوبی انجام نشود، پزشک ممکن است به شما داروهایی مانند انسولین یا داروهای خوراکی دیگر برای کنترل قند خون تجویز کند. همچنین، پزشک شما باید شما را به طور منظم بررسی کند و میزان قند خون، فشارخون، وزن، و سایر علائم بارداری را مورد نظر قرار دهد.
راه‌های پیشگیری از دیابت بارداری
با توجه به این که دیابت بارداری اغلب به دلیل مشکلات در متابولیسم قند در بارداری به وجود می‌آید، پیشگیری از آن می‌تواند با کنترل متابولیسم قند قبل و در طول بارداری انجام شود. برای پیشگیری از دیابت بارداری، می‌توان به روش‌های زیر توجه کرد:
1- انجام تست دیابت قبل از بارداری: برخی از زنان با عوامل خطر بالا برای دیابت، مانند چاقی، سابقه خانوادگی دیابت، سابقه بارداری با وزن بالا، پلی‌کیستیک اوریان و …، احتمال ابتلا به دیابت بارداری را دارند. به همین دلیل، انجام تست دیابت قبل از بارداری می‌تواند به زنان کمک کند تا متابولیسم خود را کنترل کرده و برای بارداری آماده شوند.
2- رعایت رژیم غذایی سالم: رعایت رژیم غذایی سالم، با مصرف مواد غذایی با اندازه‌گیری دقیق قند، محدود کردن مصرف قندهای ساده و شیرینی‌ها و مصرف غذاهای پرفیبر و سبزیجات، می‌تواند کمک کند تا سطح قند خون کنترل شود.
3- انجام فعالیت‌های ورزشی منظم: انجام فعالیت‌های ورزشی منظم و مناسب نیز می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند.
4- اخذ مکمل‌های مکمل دارویی: برخی از مکمل‌های مکمل دارویی مانند اسید فولیک و ویتامین D نیز می‌توانند به پیشگیری از دیابت بارداری کمک کنند.
تأثیر دیابت بارداری بر سلامتی مادر و جنین
دیابت بارداری، اگر صحیح درمان نشود، می‌تواند بر سلامتی مادر و جنین تأثیرات منفی داشته باشد. برای مثال، در مادران دارای دیابت بارداری، خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری، عفونت‌های پوستی و عفونت‌های قارچی بالا می‌باشد. همچنین، این بیماری می‌تواند باعث بروز تشدید نوعی از بیماری‌های قلبی، عروقی و نفروپاتی نیز شود.
در مورد جنین نیز، دیابت بارداری می‌تواند به مشکلاتی برای سلامتی آن منجر شود. یکی از مهمترین مشکلات جنین در این بیماری، افزایش وزن جنین است که می‌تواند منجر به کاهش فشار خون و کاهش شدید کلسیم در استخوان‌های نوزاد شود. در موارد شدید دیابت بارداری، جنین ممکن است با بیش از حد سرعت رشد کند که باعث افزایش خطر مشکلات نوزادی، مانند زایمان زودرس و نیاز به مراقبت‌های پزشکی خاص می‌شود.
به طور کلی، پیشگیری، تشخیص و درمان صحیح دیابت بارداری می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به مشکلات سلامتی مادر و جنین کمک کند. بنابراین، زنان باردار باید به دوره‌های مراقبت پزشکی خود پایبند باشند و با پزشک خود درباره هرگونه نگرانی مربوط به دیابت بارداری صحبت کنند.
رژیم غذایی مناسب برای زنان باردار دیابتی
رعایت یک رژیم غذایی مناسب برای زنان باردار دیابتی، بسیار مهم است. این افراد نباید غذاهایی با قند زیاد مصرف کنند و باید تلاش کنند تا مواد غذایی با شکر و کربوهیدرات قابل هضم را کاهش دهند و غذاهایی با فیبر بالا، پروتئین و چربی‌های سالم را در برنامه غذایی خود قرار دهند.
به طور کلی، زنان باردار دیابتی باید تغذیه‌ای با کمترین میزان قند، با کمترین میزان چربی اشباع شده و با مواد غذایی سالم داشته باشند. برخی از غذاهایی که در رژیم غذایی زنان باردار دیابتی باید محدود شوند عبارتند از:
- قندی‌ها: از جمله نوشابه، شکلات، بیسکوییت، کیک، شیرینی، مربا، عسل و شیرینی‌های خامه‌ای.
- آرد سفید و محصولات نانوایی: به جای آنها می‌توانید از نان‌های کامل، نان‌های رژیمی و محصولات نانوایی با موادی مانند جو دانه‌ای و گندم‌کامل استفاده کنید.
- میوه‌هایی با شیرینی بالا: از جمله انگور، خرما، موز، خوشبو و انار.
- غذاهای پرچرب و چربی‌های اشباع شده: از جمله گوشت قرمز، مرغ تمام چرب، برگر، فست‌فود و فرایند شده.
- سالادها و سبزیجات با سس شیرین: باید به جای سس شیرین از سس‌های خانگی با مواد سالم مانند نشاسته‌ی ذرت و مربای خالص استفاده کنید.
غذاهایی که در رژیم غذایی زنان باردار دیابتی باید مصرف شوند عبارتند از:
- میوه‌های تازه با کمترین میزان قند مانند سیب، هلو، آناناس، پرتقال، توت، توت فرنگی و آووکادو.
- سبزیجات و سالادهای تازه با انواع سس‌های سالم مانند سس فرنچ، سس سزار، سس پرتغال و سس سسام.
- پروتئین‌ها مانند گوشت سفید، ماهی، تخم مرغ، لوبیا، نخود و ماش.
- محصولات لبنی با کمترین میزان چربی مانند پنیر کم چرب، ماست، کره حیوانی کم چرب و ماست یونانی.
- غذاهای با فیبر بالا مانند جو، حبوبات، سبزیجات تازه و نان‌های کامل.
- چربی‌های سالم مانند روغن زیتون، روغن آفتابگردان، آووکادو، گردو و بادام.
همچنین، باید در طول روز غذاهای کوچک و منظمی بخورید و تلاش کنید برای جلوگیری از گرسنگی و تعطیلی ناگهانی در مواقع بین وعده‌های غذایی، میوه یا میان وعده‌هایی مانند تخم مرغ، بادام و یا نوتلا مصرف کنید. در نهایت، باید در تمامی موارد با پزشک خود در مورد رژیم غذایی مناسب برای شما صحبت کنید.
عوامل خطرزای مرتبط با ابتلا به دیابت بارداری
عوامل خطرزای مرتبط با ابتلا به دیابت بارداری عبارتند از:
۱. سابقه دیابت در خانواده: اگر فردی در خانواده شما دیابت داشته باشد، شما در خطر ابتلا به دیابت بارداری هستید.
۲. سن: با افزایش سن، خطر ابتلا به دیابت بارداری افزایش می‌یابد.
۳. بیش‌وزنی: زنانی که در شروع بارداری بیش از وزن مطلوب هستند، در خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند.
۴. تاریخچه دیابت: زنانی که پیش از بارداری دیابت داشتند، در خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت بارداری هستند.
۵. سابقه بارداری با وزن نامناسب: زنانی که در بارداری‌های گذشته با وزن نامناسبی زایمان کرده‌اند، در خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند.
۶. ترشح هورمون‌های بارداری: هورمون‌های بارداری می‌توانند باعث مقاومت به انسولین شوند و باعث افزایش خطر ابتلا به دیابت بارداری شوند.
۷. سابقه اضطراب یا افسردگی: زنانی که در طول بارداری با اضطراب یا افسردگی روبرو شده‌اند، در خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند.
با توجه به این عوامل خطرزا، اگر شما یکی یا چند عامل خطرزا دارید، باید به مراقبت و پیشگیری خود توجه کنید و با پزشک خود در مورد راه‌های کاهش خطر ابتلا به دیابت بارداری صحبت کنید.
نحوه مراقبت از خود و جنین در صورت ابتلا به دیابت بارداری
در صورتی که یک زن باردار دیابت دارد، باید از خودش و جنینش مراقبت کند. در ادامه نحوه مراقبت از خود و جنین در صورت ابتلا به دیابت بارداری را برای شما شرح می‌دهیم:
- پایش سطح قند خون: برای کنترل دیابت بارداری، باید سطح قند خون را بطور منظم پایش کرد. بهترین روش پایش، سطح قند خون قبل و بعد از وعده‌های غذایی است. پزشک ممکن است همچنین تست A1C را برای اندازه‌گیری میانگین سطح قند خون در 3 ماه گذشته انجام دهد.
- رعایت رژیم غذایی: مصرف غذاهایی با قند کم و فیبر بالا، مانند میوه‌ها، سبزیجات، دوغ، سبوس‌های گندم و جو و ماهی قرمز، می‌تواند به کنترل دیابت بارداری کمک کند. همچنین باید مصرف غذاهای پرقند مثل شکلات، بیسکوییت و نوشیدنی‌های شیرین محدود شود.
- فعالیت بدنی: فعالیت بدنی منظم، مثل پیاده‌روی، شنا، جلو رفتن، یوگا و ورزش‌های استقامتی می‌تواند کمک کننده در کنترل دیابت بارداری باشد.
- داروهای قندخونی: در بعضی از موارد، پزشک ممکن است دارویی مانند انسولین یا مدیکمنت‌های خوراکی را برای کنترل دیابت بارداری تجویز کند.
درمان با دارو
اگر پرهیز غذایی و فعالیت بدنی برای کاهش قند خون کافی نباشد، ممکن است نیاز به درمان دارویی داشته باشید. سپس می توانید داروی متفورمین را به صورت قرص یا سرنگ همراه با انسولین دریافت کنید. رایج ترین درمان دارویی شروع با متفورمین است که حساسیت بدن به انسولین را افزایش می دهد.بنابراین بدن به انسولین کمتری نیاز دارد.
کنترل جنین با سونوگرافی
سونوگرافی در دیابت بارداری به عنوان یکی از روش‌های تشخیص و کنترل بیماری بسیار موثر است. با استفاده از سونوگرافی، می‌توان نحوه رشد جنین، اندازه جنین، حجم آب جنین و نواحی مختلف جنین را بررسی کرد. همچنین، اندازه رگ‌ها و شرایط آنها نیز می‌تواند با استفاده از سونوگرافی بررسی شود.
سونوگرافی در دیابت بارداری به منظور کنترل میزان گلوکز خون و پیشگیری از بروز عوارض جنینی استفاده می‌شود. در صورتی که میزان گلوکز خون زن باردار افزایش یافته باشد، سونوگرافی جهت کنترل رشد جنین و مانیتورینگ حجم آب جنین انجام می‌شود. همچنین، با استفاده از سونوگرافی می‌توان نحوه واکنش جنین به داروهای دیابتی را نیز بررسی کرد.
به طور کلی، سونوگرافی در دیابت بارداری به منظور بررسی رشد جنین، کنترل حجم آب جنین، بررسی عوارض جنینی و مانیتورینگ میزان گلوکز خون واقعی مادر استفاده می‌شود. این روش بسیار موثر در پیشگیری از عوارض جانبی دیابت بارداری می‌باشد.
پس از تولد نوزاد
پس از تولد نوزاد، مادرانی که دیابت بارداری داشته‌اند باید به مراقبت از خود و نوزاد خود ادامه دهند. این افراد به دلیل داشتن دیابت در طول دوران بارداری، در خطر ابتلا به عوارضی مانند افزایش وزن نوزاد، پیش‌زایی زودرس و کاهش سلامتی مادر قرار دارند.
در صورتی که نوزاد در زمان تولد وزن زیادی داشته باشد، باید به دقت بررسی شود و زیر نظر پزشک قرار گیرد تا از ترکیبات خطرناکی مانند شوک انسولینی و غیره جلوگیری شود. در صورت نیاز، ممکن است نوزاد نیاز به پیشرفته‌ترین مراقبت‌های پزشکی داشته باشد، مانند کنترل میزان گلوکز خون، تغذیه دقیق و درمان دارویی.
همچنین، برای مادران دیابتی پس از تولد نوزاد، رعایت رژیم غذایی صحیح و ورزش منظم نیز بسیار مهم است تا بهبودی و کنترل دیابت در بعد از زایمان تسریع شود. در صورتی که مادر برای شیردهی نوزاد اقدام می‌کند، باید نیز از نظر تغذیه‌ای و کنترل دیابت توجه داشته باشد.
عوارض و عواقب دیابت بارداری
دیابت بارداری اگر نادرست مدیریت شود، می‌تواند برای مادر و جنین عوارض و عواقب جدی داشته باشد. برخی از عوارض دیابت بارداری عبارتند از:
- افزایش خطر ابتلا به سایر بیماری‌های قلبی، مانند بیماری‌های قلبی عروقی
- افزایش خطر پیش‌زایی زودرس و کاهش وزن نوزاد
- افزایش خطر نیاز به سزارین در زایمان به دلیل اندازه و وزن بزرگ نوزاد
- خطر ابتلا به عفونت بعد از زایمان
- افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در بعد از زایمان
- خطر افزایش وزن بعد از زایمان
- افزایش خطر ابتلا به دیابت در سال‌های بعد از زایمان
عواقب دیابت برای جنین هم شامل خطر افزایش وزن بزرگ، کاهش سطح گلوکز خون بعد از تولد، خطر ابتلا به عفونت‌ها و ضربان قلب غیرمنظم می‌باشد. برای جلوگیری از این عوارض و عواقب، باید دیابت بارداری به درستی تشخیص داده شود و مدیریت شود. همچنین، باید پس از زایمان نیز به کنترل دیابت و سلامتی خود و نوزاد توجه کرد.
بارداری مجدد پس از دیابت بارداری
بارداری مجدد پس از دیابت بارداری یک موضوع مهم در مورد سلامت زنان است. در صورتی که یک زن به دیابت بارداری مبتلا شده باشد، احتمال ابتلا به دیابت در بارداری های بعدی افزایش می یابد. برای پیشگیری از دیابت بارداری در بارداری های بعدی، ارائه مشاوره در مورد چگونگی کنترل قند خون و تغییرات سبک زندگی بسیار مهم است.
همچنین، باید توجه داشت که دیابت بارداری می تواند باعث مشکلاتی مانند افزایش وزن نوزاد، زایمان زودرس و عفونت نوزاد شود. بنابراین، برای بارداری مجدد، پیش از بارداری، باید با پزشک خود مشورت کرده و نکاتی مانند کنترل قند خون، تمرین بدنی، تغذیه سالم و استفاده از مکمل هایی مانند اسید فولیک را مد نظر قرار داد. همچنین، توصیه می شود که زنانی که دیابت بارداری داشته اند، پس از زایمان به صورت منظم مراجعات خود را به پزشک خود ادامه دهند تا اطمینان حاصل شود که قند خون آنها به طور طبیعی بازگشته است.
در دوران بارداری به انسولین بیشتری نیاز است؟
بله، در دوران بارداری نیاز به انسولین بیشتر است. این بخاطر افزایش مقدار هورمون‌های آندروژن و استروژن در بدن باردار است که باعث افزایش مقاومت به انسولین و افزایش تولید گلوکز توسط کبد و مقاومت به انسولین در بافت چربی می‌شود. این افزایش مقاومت به انسولین و تولید گلوکز در دوران بارداری، به دیابت بارداری منجر می‌شود که باید با کنترل قند خون و مصرف انسولین و داروهای دیگر درمان شود. لازم به ذکر است که هر بارداری به صورت خاص خودش نیاز به درمان دارد و ممکن است برخی از زنان باردار به دلایلی به اندازه کافی انسولین تولید نکنند و به داروهای دیگر نیاز داشته باشند. بنابراین، مشاوره با پزشک و متخصصان در این زمینه بسیار مهم است.
دیابت بارداری بعد از زایمان از بین می رود؟
بله، در بسیاری از موارد دیابت بارداری پس از زایمان به طور خودکار از بین می‌رود. این بدان معنی است که سطح قند خون به طور طبیعی برمی‌گردد و دیگر نیازی به درمان دیابت نیست. با این حال، در بعضی از زنان پس از زایمان، دیابت بارداری به دیابت نوع 2 تبدیل می‌شود. در این حالت، باید به دنبال درمان دیابت نوع 2 باشید. بنابراین، پس از زایمان، بهتر است تحت نظر پزشک قند خون خود را بررسی کنید تا مطمئن شوید که دیابت شما به طور کامل از بین رفته است یا نه. همچنین، پیگیری منظم با پزشک و تغییر سبک زندگی و رعایت رژیم غذایی مناسب می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده کمک کند..
