مارها یکی از حیوانات خزنده و شگفت‌انگیز هستند که از دیرباز برای انسان‌ها شگفتی بخش و در برخی موارد ترسناک هستند. این حیوانات به دلیل داشتن بدن باریک و بلند، بدون پا و پر، و حرکت‌های چرخان، بسیار جذاب هستند. با این حال، بسیاری از مارها دارای سمومی هستند که برای انسان‌ها خطرناک هستند و مارافعی یکی از این گونه‌های سمی است.
مارافعی در مناطق مختلفی از جهان زندگی می‌کند، از جمله آمریکای جنوبی، آفریقا، آسیا و استرالیا. این مارها به دلیل داشتن نیش سمی، برای انسان‌ها خطرناک هستند. در این مقاله از مجله اینترنتی ضدایکس به بررسی ویژگی‌ها و اثرات نیش مارافعی بر روی انسان‌ها پرداخته خواهد شد.
ویژگی‌های فیزیولوژیکی مارافعی
مارافعی‌ها دارای ویژگی‌های فیزیولوژیکی و ظاهری بسیار خاصی هستند که به آنها کمک می‌کند در شرایط محیطی خود زندگی کنند و شکار خود را با موفقیت انجام دهند. به برخی از این ویژگی‌ها در ادامه میپردازیم:
نوع سم:
مارافعی‌ها دارای سم بسیار قوی و مرگباری هستند که می‌تواند در برخورد با انسان و حیوانات دیگر به شدت مضر باشد. سم این مارها دارای عوارض مختلفی است که شامل خارش، سوزش، تورم، خونریزی، سرگیجه، ناراحتی‌های گوارشی، بی‌اشتهایی، ضعف و حتی مرگ می‌شود.
حس بویایی:
مارافعی‌ها دارای حس بویایی بسیار قوی و حساسی هستند که به آنها کمک می‌کند در شناسایی شکار و بیابان یا شکارگاه‌های خود موفق باشند.
شکل بدن:
بدن مارافعی بسیار باریک و آرمیده‌ای است که به آنها اجازه می‌دهد به راحتی در میان سنگ‌ها و زیر بوته‌ها جابجا شوند. به علت این ویژگی، مارافعی معمولاً دارای یک دنبه‌ای بسیار باریک و بلند هستند که برای حرکت در شکاف‌های بین سنگ‌ها و پوشش گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دم مار افعی:
دم مارافعی نسبتاً کوتاه است و در بسیاری از گونه‌های آن، تقریباً به صورت قلابی به بیرون خارج می‌شود که به آنها اجازه می‌دهد به خوبی پویایی حرکتی داشته باشند و به راحتی در میان بوته‌ها جابجا شوند.
رنگ بدن مار افعی:
رنگ بدن مارافعی‌ها معمولاً به رنگ‌های خاکستری، قهوه‌ای تیره، سیاه و طوسی متغیر است. در بسیاری از گونه‌های مارافعی، رنگ بدن آنها بسیار شبیه به رنگ محیط زیست و پوشش گیاهی اطراف آنها است، به طوری که آنها به راحتی در محیط زیست پنهان می‌شوند و از دید حریفان خود فرار می‌کنند. در بعضی از گونه‌های مارافعی، رنگ بدن برای جذب نور خورشید و گرمایش بدن مفید است.
همچنین، در بعضی از گونه‌های مارافعی، پوست بدنشان با الگوهای خاص و منحصر به فردی مثل خطوط، دایره‌ها یا نقاط تزئین شده است. این الگوها به آنها کمک می‌کند به راحتی در محیط زیست تشخیص داده شوند و از حریفان خود فرار کنند.
به طور کلی، ویژگی‌های فیزیولوژیکی و ظاهری مارافعی‌ها آنها را به یکی از حیوانات با برتری در شکار و اقتدار در محیط زیست تبدیل کرده است. این ویژگی‌ها به آنها اجازه می‌دهد به خوبی در محیط زیست خود زندگی کرده و با شکار پرهیزی خود، از محیط زیست خود حفاظت کنند.
نیش مار افعی
نیش مار افعی به معنی ورود سموم مارهایی با این خصوصیت به بدن انسان یا حیوان است, نیش مار افعی یکی از عوارضی است که ممکن است به دنبال گازی شدن توسط مار افعی اتفاق بیفتد.. این نوع نیش زدگی معمولاً به دلیل وجود سموم قوی در مارهایی از خانواده‌های مختلفی از جمله Viperidae و Elapidae ایجاد می‌شود.
علایم و نشانه‌های نیش مار افعی بستگی به نوع مار و سموم موجود در نیش آن دارد. بعضی از نشانه‌های ممکن عبارتند از درد و تورم در ناحیه‌ی نیش، افزایش تعریق و تب، احساس سوزش و خارش، اسهال و استفراغ، آسیب به کلیه و کبد، کاهش فشار خون، ایجاد تنگی نفس و آسیب به بافت‌های بدن.
درمان نیش مار افعی بستگی به نوع مار و سموم موجود در نیش آن دارد. اما در هر صورت، درمان باید در سریع‌ترین زمان ممکن آغاز شود. برخی از روش‌های درمانی شامل استفاده از ضدسموم، مصرف داروهای درد آور، تزریق سرم ضد نیش و در موارد شدید‌تر، جراحی می‌شود.
برای پیشگیری از نیش مار افعی نیز باید از ورود به نزدیکی مارهای وحشی اجتناب شود و در صورت لزوم از لباس‌های ضد مار استفاده شود. همچنین، در صورتی که در مناطقی با مارهای سمی زندگی می‌کنید، بهتر است در صورت بروز علائم نیش مار افعی، به سرعت به پزشک مراجعه کنید تا درمان لازم انجام شود.
نیش مار افعی معمولاً دردناک است و به صورت دو نقطه کوچک در کنار هم در فواصل 9-6 میلی متری روی پوست ظاهر می شود. معمولاً تورم مایل به آبی در اطراف محل گزش ایجاد می شود.
گزیده شدن توسط افعی می تواند واکنش های بسیار متفاوتی را به همراه داشته باشد. فقط کمتر از نیمی از افرادی که توسط مار افعی گزیده شده اند هیچ علامتی ندارند که به دلیل عدم تزریق سم است.
برخی از افراد در ناحیه گزش کمی دچار تورم می شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است واکنش شدید نشان دهند و بیمار شوند. تورم می تواند به تمام قسمتهای بدن فرد گزیده شده گسترش یابد. گاهی اوقات نیش زدگی می تواند منجر به استفراغ، اسهال یا مشکل در تنفس شود، اما این غیرعادی است و باید سریعا به بیمارستان مراجعه کنید.
شدت واکنش شما بستگی به میزان سم وارد شده به بدن و ناحیه گزیده شده در بدن شما دارد. کودکان، سالمندان و زنان باردار عموما نسبت به گزش حساس تر هستند.
مقایسه مارافعی با دیگر مارهای سمی
مارهای سمی گوناگونی وجود دارند، اما با توجه به نوع سم و ویژگی‌های زیستی می‌توان آنها را به چند گروه تقسیم کرد. در این بین، مار افعی به عنوان یکی از خطرناک‌ترین مارهای سمی در جهان شناخته می‌شود. از جمله دیگر مارهای سمی می‌توان به مار کبریتی، مار سیاه‌سر، مار قلعه، مار گردن‌سفید و مار توپی اشاره کرد.
مار افعی با سم خود توانایی تخریب بافت‌های بدن انسان را دارد و در نتیجه، علائم بسیار شدید و خطرناکی را برای فرد مبتلا به گزیدگی آن به دنبال دارد. در مقابل، برخی از مارهای سمی دیگر، مانند مار کبریتی، سمش تنها باعث علائم خفیفی مانند سوزش و درد می‌شود و معمولاً خطر جدی برای جان افراد ندارد.
همچنین، مارهای سمی در نحوه تغذیه و رفتاری که دارند نیز تفاوت‌هایی دارند. به عنوان مثال، برخی از مارها از دیگر حیوانات برای تغذیه خود استفاده می‌کنند، مانند مار قلعه که از غیرمسمومی‌ها برای تغذیه خود استفاده می‌کند. در مقابل، مار افعی و دیگر مارهای سمی به صورت مستقیم از حشرات و حیوانات دیگر برای تغذیه استفاده می‌کنند و به عنوان یک شکارچی خطرناک شناخته می‌شوند.
در اینجا می‌خواهیم مارافعی را با دو نوع مار سمی دیگر، یعنی مار زبرا (Viperidae) و مار کبریتی (Elapidae) مقایسه کنیم.
- مارافعی در مقایسه با مار زبرا دارای سر باریکتر و بدون توده برجستگی ها در ناحیه شکم است، در حالی که مار زبرا سر بزرگتر و توده برجستگی های قویتر در ناحیه شکم دارد.
- مارافعی و مار کبریتی دو مار سمی متفاوت هستند، مارافعی دارای دندان های بلند، تیز و قابل تنظیم در فک‌های قابل انعطاف است، در حالی که مار کبریتی دارای دندان های ثابت و بسیار تیز است.
- مارافعی در مقایسه با مار کبریتی دارای سم قدرتمندتری است. سم مار کبریتی باعث ایجاد شوک عصبی می‌شود و باعث آسیب دیدگی سلول‌های عضلانی می‌شود، در حالی که سم مارافعی باعث آسیب دیدگی سلول‌های عصبی می‌شود که می‌تواند به شوک عصبی، فلج و در نهایت مرگ منجر شود.
- رفتارهای دفاعی مارافعی و مار کبریتی نیز متفاوت است. مارافعی معمولاً تلاش می‌کند تا از هرچه بیشتر از خودش فاصله بگیرد و در صورتی که بیشتر به آن حمله کنید، با دندان‌هایش حمله می‌کند، در حالی که مار کبریتی عمدتاً حمله را انتخاب می‌کند و دندان‌هایش را در فک‌هایش ثابت نگه می‌دارد تا به طور مستقیم به شکم قربانی نفوذ کند.
تحقیقات جدید در مورد مارافعی
در سال های اخیر، تحقیقات بسیاری در مورد مارافعی و نیز سم و علائم گزیدگی آن صورت گرفته است. برخی از حقایق جدید در مورد مارافعی عبارتند از:
- بافت هایی که در محل گزیدگی مارافعی تحت تأثیر قرار می گیرند، ابتدا به علت ایجاد التهاب قرمز و سوزش می شوند، سپس برخی از بافت ها نرم می شوند و در نهایت از بین می روند.
- برخلاف باورهای قدیمی، اکثر مارافعی ها از یک نژاد نیستند. در واقع، مارافعی ها از چندین جنس و نژاد مختلفی تشکیل شده اند.
- سم مارافعی در واقع یک مخلوط از ترکیبات مختلف است، که به طور معمول شامل آنزیم های پروتئاز، هموتوکسین ها، آمین ها و پپتیدها است. هر کدام از این ترکیبات برای ایجاد علائم مختلف در بدن انسان مسئول هستند.
- در مورد درمان گزیدگی مارافعی، تحقیقات جدید نشان می دهد که از تزریق داروهای ضد التهابی و استفاده از یخ برای کاهش التهاب محل گزیدگی مفید است. علاوه بر این، برخی تحقیقات نشان می دهد که استفاده از آنتی ونوم (مانند آنتی ونوم مار کش) درمان مؤثری برای گزیدگی مارافعی است.
- برخلاف باور قدیمی، برخی از نژادهای مارافعی امکان تولید سم را ندارند. به عنوان مثال، چند نوع مارافعی در آفریقا وجود دارد که بدون سم هستند.
در زمینه مارافعی، برخی از موارد جدید و جالب که محققان به آنها پرداخته اند عبارتند از:
- بررسی وضعیت پادتن های ضد سم مارافعی: اخیراً محققان در جستجوی پادتن های جدید برای درمان گزیدگی مارافعی هستند. در یک تحقیق اخیر، یک پادتن جدید با نام “Toxin M4” کشف شده است که در برابر سم مارافعی بسیار کارآمد است.
- بررسی تأثیر تغذیه بر سمیت مارافعی: در یک تحقیق اخیر، محققان مشاهده کرده اند که تغذیه قبل و بعد از گزیدگی مارافعی می‌تواند بر روی شدت سمیت آن تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، تغذیه مناسب قبل از گزیدگی مارافعی می‌تواند باعث کاهش شدت علائم بیماری شود.
- بررسی رفتار و ارتباطات اجتماعی مارافعی: در چند سال اخیر، برخی از محققان بر روی رفتار و ارتباطات اجتماعی مارافعی تمرکز کرده اند. آنها مشاهده کرده اند که مارافعی ها دارای رفتارهای اجتماعی پیچیده ای هستند که شامل تفکر، انتخاب شریک جفت و تفاوت های جنسیتی است.
- بررسی ساختار شیمیایی سم مارافعی: محققان در تلاش برای شناخت ساختار شیمیایی سم مارافعی هستند تا بتوانند در آینده داروهای جدیدی را برای درمان گزیدگی مارافعی طراحی کنند.
انواع مصدومیت‌های ناشی از گزیدگی مارافعی
گزیدگی مارافعی می‌تواند منجر به مصدومیت‌های شدیدی شود که شامل موارد زیر می‌شود:
۱. درد شدید: گزیدگی مارافعی منجر به درد شدید و بی‌حد و مرز می‌شود که می‌تواند در بعضی موارد تا ۲۴ ساعت به طول بیانجامد.
۲. ورم: نیش مارافعی می‌تواند باعث ورم در محل گزیدگی شود که ممکن است منجر به کاهش جریان خون، مشکل در تنفس و مشکلات در رشد باشد.
۳. نارسایی کلیه: سم مارافعی ممکن است باعث آسیب به کلیه شود که منجر به نارسایی کلیه و در نهایت مرگ بیمار شود.
۴. خونریزی: مصدومیت ناشی از گزیدگی مارافعی باعث شکستن عروق و بافت‌های حساس در محل مصدوم شده و در نتیجه باعث خونریزی شدید می‌شود.
۵. مشکلات تنفسی: سم مارافعی می‌تواند باعث کاهش قابل توجهی در تنفس شود که در نتیجه مشکلاتی مانند افت فشارخون، کمبود اکسیژن و نارسایی تنفسی ایجاد می‌کند.
۶. پارالیز (فلجی): سم مارافعی می‌تواند باعث ضعف عضلات و پارالیز شود که ممکن است در بعضی موارد به شدت خطرناک باشد.
در کل، مصدومیت ناشی از گزیدگی مارافعی می‌تواند منجر به آسیب‌های شدیدی شود که ممکن است به مرگ بیمار منجر شود، لذا در صورت گزیدگی مارافعی باید به سرعت به پزشک مراجعه شود.
