شهر کرمانشاه یکی از شهرهای پرجمعیت غرب ایران و بزرگ‌ترین شهر کردنشین کشور ما است. این شهر قدمت بسیار زیادی دارد و تاریخ احداث آن به حدود 300 سال بعد از میلاد مسیح باز می‌گردد. برای ما ایرانیان، اولین چیزهایی که بعد از شنیدن نام کرمانشاه به ذهن خطور می‌کند، یکی «دنده کباب» و دیگری «طاق بستان» است. طاق بستان کرمانشاه یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین نقش برجسته‌های ایران و شاهکار هنری و سند تاریخی زیبایی از دوره ساسانیان به شمار می‌رود. در مقاله طاق بستان کرمانشاه یادگار هنر ساسانیان در مجله اینترتی ضدایکس می‌خواهیم با این جاذبه گردشگری و تاریخی، بیشتر آشنا شویم. با ما همراه شوید.
طاق بستان کرمانشاه یادگار هنر ساسانیان
«محوطه تاریخی طاق بستان»، در دامنه کوه طاق بستان و در شمال شرق شهر کرمانشاه واقع شده است. در گذشته «طاق بستان» روستایی کوچک در شمال شرقی شهر کرمانشاه محسوب می‌شد که با افزایش جمعیت و گسترش شهر، به یکی از محلات این شهر تبدیل گردید. در روبه‌روی سنگ نگاره‌ها یک دریاچه کوچک به همین نام نیز وجود دارد که بر زیبایی طبیعی این مکان می‌افزاید.
«طاق بستان» به چه معنا است؟
از این بنا در طول تاریخ و در کتاب‌های مورخان مشهور به نام‌هایی مثل طاق بسطام، قصر شیرین، طاق بهستون و تخت بستان نام برده شده است. امروزه مردم محلی و طبق گویش کرمانشاهی به آن «تاق وه سان» می‌گویند که کلمه «تاق» همان طاق است و «وه» به معنی از و «سان» نیز به معنی سنگ است. به عبارت دیگر طاق بستان به معنی «طاقی از سنگ» آورده شده است.
طاق بستان و پادشاهان ساسانی
شهر کرمانشاه در زمان ساسانیان، دومین پایتخت این حکومت محسوب می‌شد و به دلیل داشتن آب و هوایی معتدل و کوهستانی به مکانی برای تفریح، شکار و اقامت پادشاهان این سلسله، تبدیل شده بود. پادشاهان باستانی، برای ثبت فعالیت‌ها و پیروزی‌های خود و نمایش آن به مردم و آیندگان، از حجاری و نقش برجسته بر روی کوه‌ها و صخره‌ها استفاده زیادی می‌کردند. طاق بستان کرمانشاه نیز به همین منظور توسط پادشاهان ساسانی احداث شده است. پادشاهان ساسانی در ابتدای حکومت خود، جایی نزدیک به تخت جمشید را برای سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نوشته‌های خود انتخاب کرده بودند. این مکان تاریخی امروزه به نام «محوطه تاریخی نقش رستم» نامیده می‌شود و در نزدیکی شیراز قرار دارد.
اما با آغاز پادشاهی اردشیر دوم یعنی بین سال‌های 379 تا 383 میلادی، مکان این آثار به کرمانشاه و طاق بستان منتقل گردید. شاید اردشیر دوم به دلیل اینکه کرمانشاه بر سر راه جاده ابریشم قرار داشت و راه گذر مسافران و مردم در آن زمان برای عبور از شرق به غرب بود، این مکان را برگزیده باشد. سنگ نگاره‌های طاق بستان از لحاظ تاریخی نشان دهنده رویدادهای مهمی مانند تاجگذاری اردشیر دوم، شاپور دوم، شاپور سوم و خسرو پرویز است و همچنین کتیبه‌های سنگی به خط باستانی پهلوی نیز درآن به چشم می‌خورد.طاق بستان کرمانشاه یادگار هنر ساسانیان
نقش برجسته‌های طاق بستان کرمانشاه
بنای تاریخی طاق بستان شامل دو طاق به هم پیوسته از جنس سنگ خام خاکستری رنگ است که در میان کوه، با دقت و ظرافتی مثال زدنی، حفر شده است. بنا بر مشاهدات تاریخ‌شناسان، طاق بستان اولین سنگ نگاره در سطح جهان است که قواعد نقاشی به خوبی در آن رعایت شده است. از دیگر خصوصیات این اثر این است که جزئیات صورت، لباس‌ها، ابزار و حیوانات به خوبی و با وضوح بالایی در آن تصویر شده است. این مجموعه تاریخی از سه بخش اصلی تشکیل شده و شامل بخش‌های زیر است:
- کتیبه‌ای مربوط بهتاج‌گذاری اردشیر دوممربوط به سال 380 تا 383
- طاق بزرگ یا ایوان بزرگ مربوط به زمان تاجگذاری و یا پادشاهی خسرو پرویز
- طاق کوچک و یا ایوان کوچک مربوط به نقش برجسته شاپور دوم و سوم
در ادمه با این بخش‌ها آشنا می‌شویم.
کتیبه تاجگذاری اردشیر دوم
این نقش برجسته زیبا، صحنه تاجگذاری اردشیر دوم که نهمین پادشاه سلسله ساسانی بود را روایت می‌کند. در این سنگ‌نگاره، دست چپ اردشیر بر روی شمشیر است و با دست راست یک حلقه روبا‌ن‌دار را که حکم پادشاهی است از اهورامزدا دریافت می‌کند. در سمت چپ اردشیر دوم نیز میترا نقش شده است. جزئیات و ریزه کاری‌های این نقش برجسته، با زیبایی بی‌مانندی تصویر شده و هنوز هم تا حد زیادی سالم مانده است.
طاق بزرگ
طاق بزرگ، مهم‌ترین بخش از طاق بستان کرمانشاه به حساب می‌آید. این بخش از نگاره‌های گوناگونی تشکیل شده است. این بخش 7.5 متر عرض و بیش از 11 متر طول و عمق حجاری 7.5 متری دارد. در بخش وروردی طاق بزرگ، نقوشی مانند فرشته بالدار، درخت زندگی، صحنه‌های شکار و ماهیگیری و قایقرانی به چشم می‌آید. همچنین صحنه‌هایی مربوط به بزم و شادی پادشاه و درباریان و مردم بر روی سنگ به زیبایی هر چه تمام‌تر نقش شده است.
در بخش مرکزی طاق بزرگ صحنه‌ای مربوط به تاجگذاری خسرو پرویز به زیبایی روی سنگ حکاکی شده است. نقوشی از صحنه‌های شکار گوزن و شکار گراز نیز از دیگر نقوش مهم طاق بزرگ است. از خصوصیات منحصر به فرد این حکاکی، نقوش مربوط به زنان چنگ‌نواز است که به زیبایی و با جزئیات خیره کننده اجرا شده است. در زیر نقش تاجگذاری خسرو پرویز نیز سواری به همراه اسب مشاهده می‌شود که به احتمال زیاد سربازی زره پوش به نشانه فر و شکوه حکومت و پادشاهی ایران است.
طاق کوچک
این بخش شامل کتیبه‌هایی به زبان پهلوی و در توصیف پادشاهان ساسانی و نیز سنگ نگاره‌هایی از تاجگذاری شاپور دوم و سوم است. طاق کوچک دارای جزئیات کمتری نسبت به طاق بزرگ است اما به دلیل داشتن کتیبه‌های بیشتر، ارزش تاریخی بیشتری دارد.طاق بستان کرمانشاه یادگار هنر ساسانیان
سنگ نگاره‌ای از دوران قاجار!
یکی از بخش‌هایی که به تازگی و در دوران قاجار به این بنای تاریخی اضافه شده، سنگ نگاره «محمد علی شاه قاجار» است که اشعاری نیز به خط نستعلیق در کنار آن به چشم می‌خورد. این حکاکی ناشیانه که کوچکترین تناسبی با اثر اصلی ندارد، آثار مخرب زیادی برای این مجموعه داشته است.
آسیب‌های طاق بستان کرمانشاه
به جز کتیبه‌ای که در زمان قاجار باعث ایجاد تخریب و آسیب به این محوطه تاریخی گردید، نیروهای انگلیس و روس نیز در زمان‌های اشغال ایران آسیب‌های زیادی به آن وارد نموده‌اند. همچنین به مرور زمان و در اثر رانش زمین، ترک‌هایی در دیواره کوه حجاری شده ایجاد شده که ممکن است باعث از بین رفتن جزئیات و بعضی نگاره‌ها شود.
حرف آخر
طاق بستان کرمانشاه یادگار هنر ساسانیان یکی از آثار تاریخی بی‌نظیر و ممتاز ایران‌زمین است که ما را بیشتر با شکوه و عظمت نیاکان آشنا می‌کند. موقعیت این اثر تاریخی باشکوه که در دل طبیعت زیبای زاگرس و دریاچه و چشمه‌ای زیبا به همراه دیگر امکانات گردشگری است، آن را به مقصدی جذاب برای مسافران تبدیل کرده است.
طاق بستان کرمانشاه یادگار هنر ساسانیان بهترین مکان در ایران می باشد که شما می توانید در سایت اکسیر اول به تمامی سوالات خود در رابطه با آشنایی با سفر کردن به کرمانشاه دست پیدا کنید.
